Hệ thống mới của BRICS có thể tái định hình tài chính toàn cầu

Đối mặt với hệ thống tài chính toàn cầu do Washington thống trị, BRICS đang đẩy nhanh việc triển khai một mạng lưới thanh toán thay thế: BRICS Pay. Dự án này, được hỗ trợ bởi một khối mở rộng lên mười quốc gia, nhằm mục đích giảm sự phụ thuộc vào SWIFT và các lệnh trừng phạt của Mỹ. Không chỉ đơn thuần là một sáng kiến kỹ thuật, đây còn là một canh bạc chiến lược nhằm tái định hình trật tự tiền tệ toàn cầu và khẳng định chủ quyền tài chính trong một thế giới đã trở nên đa cực.

Một kiến trúc đang phát triển: nền tảng của BRICS Pay

Vào tháng 10 năm 2024, một nguyên mẫu của BRICS Pay đã được công bố tại Moscow, đánh dấu một bước tiến cụ thể trong việc tạo ra hệ thống thanh toán xuyên biên giới phi phương Tây.

Được giới thiệu như một giao thức nhắn tin tài chính phi tập trung, BRICS Pay được thiết kế để cho phép các giao dịch bằng đồng nội tệ giữa các quốc gia thành viên trong khối, đồng thời bỏ qua mạng lưới SWIFT.

Theo báo cáo của GIS, hệ thống này được định hướng là mã nguồn mở, không có phí bắt buộc và có khả năng xử lý lên đến 20.000 tin nhắn mỗi giây. Nó dựa trên một kiến trúc kỹ thuật hướng tới khả năng tương tác giữa các mạng lưới quốc gia, mà không áp đặt sự kiểm soát tập trung. Nguyên tắc rất rõ ràng: mỗi quốc gia quản lý một node riêng của mình trong khi vẫn duy trì khả năng tương thích với toàn bộ mạng lưới.

Các hạ tầng hiện có của các quốc gia thành viên tạo thành trụ cột cho dự án đầy tham vọng này. Dưới đây là các yếu tố chính cấu thành xương sống kỹ thuật của BRICS Pay:

• Nga: SPFS (System for Transfer of Financial Messages), một giải pháp thay thế trực tiếp cho SWIFT ;

• Trung Quốc: CIPS (Cross-Border Interbank Payment System), kết hợp với UnionPay ;

• Ấn Độ: UPI (Unified Payments Interface), một hệ thống thanh toán tức thời quy mô lớn ;

• Brazil: Pix, một nền tảng công cộng thành công, thường được nhắc đến như một ví dụ về đổi mới ;

• Mục tiêu chung: tích hợp các mạng lưới này thông qua các giao thức tiêu chuẩn hóa để đảm bảo các giao dịch giữa các nước BRICS diễn ra suôn sẻ.

Mặc dù có nền tảng vững chắc này, vẫn chưa có phiên bản hợp nhất hoặc hoàn chỉnh nào của hệ thống xuất hiện. Công việc kết nối giữa SPFS và các nền tảng khác vẫn đang ở giai đoạn thử nghiệm.

Nhiều thách thức kỹ thuật vẫn cần được giải quyết: tiêu chuẩn hóa tin nhắn, bảo mật truyền tải, khả năng tương tác hiệu quả và tuân thủ các khung pháp lý của từng quốc gia. Ở giai đoạn này, dự án BRICS Pay vẫn mang tính tham vọng công nghệ nhiều hơn là một công cụ vận hành thực tế.

Một công cụ chủ quyền đối phó với các lệnh trừng phạt của Mỹ

Vượt ra ngoài các vấn đề kỹ thuật, dự án này nằm trong logic chính trị nhằm thách thức quyền lực tài chính của Mỹ. Việc sử dụng chiến lược đồng đô la như một công cụ trừng phạt, đặc biệt là đối với Nga và Iran, đã thúc đẩy các quốc gia thuộc Global South xây dựng một mạng lưới song song.

Việc đóng băng dự trữ của Nga sau cuộc xâm lược Ukraine năm 2022 đã trở thành một hồi chuông cảnh tỉnh. Tình huống này được nhiều cường quốc mới nổi coi là lời cảnh báo, khi họ nhận thấy sự dễ bị tổn thương do phụ thuộc vào hệ thống đồng đô la.

Trong bối cảnh này, áp lực từ Donald Trump, người quay trở lại nắm quyền với những phát ngôn cứng rắn, đã củng cố sự đoàn kết của BRICS. Tổng thống Mỹ đe dọa áp thuế lên tới 100% đối với bất kỳ quốc gia nào áp dụng đồng tiền chung của BRICS, và thêm 10% nữa nếu tạo ra các hệ thống thay thế cho đồng đô la.

Những biện pháp này lại càng thúc đẩy việc tìm kiếm các giải pháp thay thế. Năm 2024, 90% giao dịch thương mại của Nga với các thành viên BRICS khác đã được thực hiện bằng đồng nội tệ. Trong khi đó, Ấn Độ tăng cường các thỏa thuận song phương bằng đồng rupee với Trung Quốc và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, còn Brazil củng cố hợp tác tài chính với Bắc Kinh.

Những động thái này chưa tạo thành một cuộc tấn công phối hợp chống lại đồng đô la, nhưng cho thấy ý định của một số nền kinh tế lớn muốn trang bị cho mình các cơ chế trao đổi tự chủ, dù còn phân mảnh.

Trong ngắn hạn, một hệ thống tích hợp hoàn toàn có vẻ vẫn nằm ngoài tầm với, do sự đa dạng về quy định, việc không chuyển đổi được của một số đồng tiền và các mâu thuẫn địa chính trị nội bộ. Tuy nhiên, ý tưởng về một đồng tiền BRICS dùng cho thanh toán thương mại, được bảo chứng bởi một rổ tiền tệ hoặc hàng hóa, đang thu hút sự quan tâm ngày càng lớn. Loại công cụ này, nằm giữa đổi mới công nghệ và thỏa hiệp ngoại giao, có thể đóng vai trò là cầu nối hướng tới việc giảm dần sự phụ thuộc vào đồng đô la, mà không gây ra cú sốc hệ thống ngay lập tức.