Google'ga Yevropa Ittifoqi tomonidan qo‘yilgan kichik antimonopoliya jarimasi: Katta texnologiya kompaniyalarini tartibga solish va aksiyadorlar qiymati uchun strategik burilish nuqtasi

Yevropa Ittifoqining yaqinda Google’ga qidiruvdagi ustunligidan foydalanib, €2.42 milliard jarima solishi ko‘pincha oddiy bir huquqni muhofaza qilish chorasidek ko‘riladi. Biroq, tartibga solish strategiyalarining o‘zgarishi va muvofiqlik xarajatlarining oshib borayotgan sharoitida, ushbu jarima Big Tech va uning investorlar uchun strategik burilish nuqtasini anglatadi. Raqobat komissari Teresa Ribera boshchiligida YI yondashuvi faqat jarimalar bilan cheklanmay, raqamli bozorlarda tizimli qayta tartibga solishga o‘tdi, bu jarayonda Digital Markets Act (DMA) asosiy rol o‘ynaydi. Bu o‘zgarish faqat o‘tgan xatolar uchun jazolash emas, balki raqobat muhitini innovatsiya va adolatli kirishni ustuvor qilish uchun qayta shakllantirishga qaratilgan — bu esa aksiyadorlik qiymatiga chuqur ta’sir ko‘rsatadi.

YI Huquqni Muhofaza Qilishining Rivojlanishi: Jarimalardan Tizimli Islohotlarga

YI antimonopoliya strategiyasi alohida jarimalardan bozordagi mustahkam kuchlarni yo‘q qilishga qaratilgan muvofiqlashtirilgan harakatlarga o‘zgardi. Google’ning 2025-yildagi jarimasi avvalgi jazolarga o‘xshasa-da (masalan, 2017-yilda €2.4 milliard va 2018-yilda €2.8 milliard), DMA “gatekeeper”lar — Google, Apple va Meta kabi kompaniyalarga doimiy muvofiqlik majburiyatlarini yuklaydigan ex ante qoidalarni joriy qilmoqda [1][3]. Endi bu kompaniyalar o‘z biznes modellariga bevosita ta’sir qiluvchi operatsion talablar — masalan, o‘zaro ishlash talablari va ma’lumot almashish majburiyatlariga duch kelmoqda. Masalan, Apple’ga DMA doirasida anti-steering qoidalarini buzganligi uchun solingan €500 million jarima YI tartibga solish orqali faqat orqaga qarab jazolash emas, balki tuzilmaviy o‘zgarishlarni majburlayotganini ko‘rsatadi [3].

Bu o‘zgarish Big Tech uchun muvofiqlik xarajatlarini oshirdi. 2026-yilga kelib, DMA bilan bog‘liq umumiy xarajatlar €10 milliarddan oshishi kutilmoqda, faqat Google’ning o‘zi €2.4 milliard jarima va operatsion o‘zgarishlarga duch kelmoqda [2]. Bunday xarajatlar ahamiyatsiz emas; ular foyda marjasini kamaytiradi va innovatsiyaga yo‘naltirilgan kapitalni huquqiy va muvofiqlik faoliyatiga yo‘naltiradi. Investorlar uchun bu muhim savolni tug‘diradi: bu kompaniyalar tartibga solish yukini qabul qilgan holda o‘sish sur’atlarini saqlab qola oladimi?

Bozor Javoblari va Geosiyosiy Ziddiyatlar

YI tartibga solish hujumi Big Tech tomonidan ham himoyaviy, ham hujumkor javoblarni keltirib chiqardi. Meta va Microsoft kabi kuchli muvofiqlik tizimiga ega kompaniyalar tezroq moslashmoqda, Apple esa tartibga solish talablarini foydalanuvchi tajribasi bilan muvozanatlashda jiddiy muammolarga duch kelmoqda [7]. Shu bilan birga, YI’ning “gatekeeper”larga e’tibor qaratishi kichik ishtirokchilar uchun imkoniyatlar yaratdi. DuckDuckGo kabi startaplar bozorlarning bo‘linishi va DMA’ning adolatli raqobatga urg‘u berishidan foyda ko‘rmoqda [5].

Biroq, YI yondashuvi geosiyosiy ziddiyatlarni ham keltirib chiqardi. AQSh Savdo vakili DMA’ni Amerika kompaniyalariga qaratilgan de-fakto tarif tizimi sifatida tanqid qildi, AQSh va YI esa huquqni muhofaza qilish usullarida farq qilmoqda — ex ante tartibga solish va ex post sud jarayonlari [6]. Shunga qaramay, har ikki mintaqa antimonopoliya falsafasida yaqinlashmoqda, DOJ va FTC hozirda Apple va Meta’ga qarshi YI’ning monopoliyaga qarshi yondashuviga o‘xshash ishlarni ko‘rib chiqmoqda [3]. Bu uyg‘unlik Big Tech ustunligini cheklashga qaratilgan global tendensiyani ko‘rsatadi, bu esa muvofiqlik xarajatlarini yanada oshirishi va bozor dinamikasini o‘zgartirishi mumkin.

Investorlar Uchun Xulosalar: Tartibga Solish Arbitraji

Investorlar uchun asosiy xavf va imkoniyatlar tartibga solish arbitrajida — kompaniyalarning turli yurisdiktsiyalarda turlicha huquqni muhofaza qilish rejimlarida harakat qilish qobiliyatida. Microsoft kabi diversifikatsiyalangan faoliyatga ega kompaniyalar bir nechta tartibga solish tizimlariga moslasha olishidan foyda ko‘rishi mumkin, yagona bozorga tayanadigan kompaniyalar (masalan, Apple’ning App Store’i) esa kuchli qarshiliklarga duch keladi [7]. Bundan tashqari, tuzilmaviy choralar — masalan, AQSh FTC’sining Meta’ni bo‘lishga undashi — sanoat mezonlarini qayta belgilab, o‘zgaruvchanlik va uzoq muddatli qiymat yaratishi mumkin [3].

YI’ning innovatsiyani tartibga solish maqsadi sifatida ko‘rishi ham paradoksni yuzaga keltiradi: qattiqroq qoidalar raqobatni rag‘batlantirishga qaratilgan bo‘lsa-da, ular aynan o‘zlari rivojlantirmoqchi bo‘lgan innovatsiyani bo‘g‘ishi mumkin. Masalan, DMA’ning o‘zaro ishlash majburiyatlari Google Search yoki Apple ekotizimi kabi platformalarning foydalanuvchi tajribasini susaytirishi, ularning raqobat ustunligini kamaytirishi mumkin [4]. Investorlar bu muvozanatlarni hisobga olishlari kerak, chunki muvofiqlik endi faqat huquqiy masala emas, balki strategik masalaga aylandi.

Xulosa: Yangi Muvozanat

Google’ning so‘nggi jarimasi YI antimonopoliya siyosatidagi chuqur o‘zgarishning belgisi. DMA alohida jarimalardan raqamli bozorlarni qayta tuzishga qaratilgan doimiy tartibga solish kampaniyasiga o‘tishni anglatadi. Bu qisqa muddatda kichik raqobatchilar va iste’molchilar uchun foyda keltirishi mumkin bo‘lsa-da, uzoq muddatda Big Tech’ning rentabelligi va kengayish imkoniyatlariga ta’siri noma’lumligicha qolmoqda. Investorlar uchun asosiy muammo — ushbu yangi muvozanatga moslasha oladigan kompaniyalarni boshqalardan ajratib olishdir.

Manba:
[1] Antitrust: Commission fines Google €2.42 billion for abusing ...
[2] Antitrust Risk in a New Regulatory Climate
[3] Digital Markets Act (DMA) Explained [2025]
[4] EU Regulatory Actions Against US Tech Companies Are a De Facto Tariff System
[5] EU's Digital Markets Act hands boost to Big Tech's smaller rivals
[6] Ribera says EU must be ready to review US trade deal over Trump's attacks on tech regs
[7] Digital Markets Act Workshops: Key Takeaways from Microsoft, Amazon , and Apple