Koreyada oddiy investorlarning holati: 14 million "ari uyasi" kriptovalyuta va leverajga sho‘ng‘imoqda

Muallif: Sangmi Cha, Haram Lim
Tarjima: Luffy, Foresight News

Seuldagi to‘qimachilik kompaniyasida menejer bo‘lib ishlaydigan Tony Kim, biror aksiyani yoqtirsa, butun sarmoyasini unga tikadi.

34 yoshli Tony Kim o‘zining 140 million von (taxminan 98,500 dollar)lik investitsiya portfelida hech qachon bir vaqtning o‘zida ikki aksiyani ushlab turmagan. Ikki farzandning otasi shunday deydi: “Men ham, boshqa koreyslar ham, dopamin portlashini his qilishga juda o‘chmiz, bu go‘yo genimizga yozilgan.”

Tony Kim

Ko‘plab kichik investorlar uchun bunday harakat ehtiyotsizlik yoki o‘zgacha bosimga chidamlilik sifatida ko‘rilishi mumkin. Ammo Koreyada “chumoli guruhi” deb ataladigan taxminan 14 million kichik investorlar orasida bu ularning daromadga bo‘lgan kuchli ishtiyoqi va xavfga moyilligining bir ko‘rinishidir.

Bu ishtiyoq mablag‘larning rekord darajaga yaqin tezlikda investitsiya hisoblariga oqib kelishiga turtki bo‘lmoqda. So‘nggi besh yilda koreys kichik investorlar leveraj yordamida pozitsiyalarini oshirib, marja kreditlari hajmini 2 barobar ko‘paytirdilar; ular yuqori spekulyativ leveraj va teskari birja fondlari (ETF)ga ommaviy kirib, AQShda ro‘yxatdan o‘tgan ba’zi leveraj ETFlarning jami aktivlarining 40%ini tashkil qilmoqda. Shu bilan birga, yuqori xavfli kriptovalyutalar savdosi ham tarixiy eng yuqori darajaga chiqdi.

Kichik investorlarning ishtiyoqi nafaqat bozorni o‘zgartirmoqda, balki ularni ta’sirli siyosiy kuchga aylantirmoqda. Bu investorlarning kuchi va xavotiri shu darajada kuchli bo‘ldiki, hatto Koreya hukumati birinchi marta siyosatini o‘zgartirishga majbur bo‘ldi.

Hozirda, sun’iy intellekt infratuzilmasi qurilishi bo‘yicha global bozorlar tarixiy eng yuqori cho‘qqiga chiqayotgan bir paytda, yuqori leveraj bilan ishlayotgan koreys kichik investorlar juda zaif holatda. Bozor kayfiyati keskin o‘zgarsa, spekulyativ pozitsiyalar bir zumda qulab tushishi va zararlar yanada kattalashishi mumkin.

Bir haftadan ko‘proq vaqt oldin shunday burilish yuz berdi. AQSh-Xitoy boj urushi kuchayishi kriptovalyutalarning qulashiga olib keldi, ko‘plab altkoinlar bir zumda qiymatini yo‘qotdi. Koreys kichik investorlar kichik kapitalizatsiyali tokenlarga katta pul tikishi bilan mashhur. Bu tokenlar narxi juda o‘zgaruvchan bo‘lib, Koreya kriptovalyuta birjalaridagi umumiy savdo hajmining 80%dan ortig‘ini tashkil qiladi; global platformalarda esa Bitcoin va Ethereum savdo hajmi odatda 50%dan ko‘proqni tashkil etadi, bu esa keskin farqni ko‘rsatadi.

Ko‘plab koreys kichik investorlar uchun barcha yuqori xavfli harakatlar bitta maqsadga qaratilgan: shafqatsiz raqobatli bozorda yetarli boylik to‘plash va o‘z uyini sotib olish. Koreyslar bu kurashni “ruhni qarzga olish” deb atashadi, bu so‘z uy sotib olish orzusidagi hissiy va iqtisodiy bosimni aniq aks ettiradi.

Koreya hukumatining so‘nggi siyosati kichik investorlarning xavfli harakatlarini yanada kuchaytirdi. Yangi prezident Lee Jae-myung tomonidan joriy etilgan ipoteka cheklovlari va ijaraga oid islohotlar ijarani oshirib, uy sotib olishni yanada uzoqlashtirdi. O‘tgan hafta hukumat haddan tashqari qizib ketgan ko‘chmas mulk bozorini sovutish uchun bir nechta choralarni e’lon qildi, jumladan, Katta Seul hududida kredit limitlarini qisqartirish va garovga qo‘yilgan mulkning kredit qiymatini pasaytirish.

“Ota-onamiz avlodi Han daryosi mo‘’jizasi orqali ko‘chmas mulkdan boylik to‘pladi, biz esa bunday omadga ega emasmiz,” deydi 36 yoshli Kim Soo-jin. U ilgari biznes maslahatchisi bo‘lgan, ishdan ketgach, butun kompensatsiyasini kriptovalyutaga sarmoya qilgan. “Men taniganlar orasida taxminan 30 kishi ‘bitirgan’ — ya’ni ular yetarlicha pul topib, yuqori xavfli investitsiyalardan chiqib ketgan. Men ham bir kun kelib ‘bitirishni’ orzu qilaman.”

Seuldagi Han daryosi

Xaridorlar ehtiyot bo‘ling

Koreys kichik investorlarining narx ortishiga bo‘lgan ishtiyoqi barcha bozorlarda yaqqol ko‘rinmoqda. O‘tgan yili Donald Trump AQSh prezidentlik saylovida g‘alaba qozonib, ikkinchi muddatini boshlaganidan beri, Koreya mahalliy kriptovalyuta birjalaridagi savdo hajmi keskin oshib, bir paytlar Koreya asosiy fond indeksi Kospi savdo hajmining 80%iga yetdi; fiat valyutaga bog‘langan stablecoinlar ham ko‘plab kichik investorlarning mablag‘ini jalb qildi.

Investorlar leveraj va teskari ETFlarga ham ommaviy kirib, bu mahsulotlar derivativlar orqali daromad (va zarar)ni 2-3 barobar oshiradi. Koreyada bu mahsulotlarga nisbatan simulyatsion savdo, yuqori marja kabi qat’iy talablar mavjudligi sababli, kichik investorlar xorijiy bozorlarga o‘tib, hozirda global leveraj ETF bozorining muhim ishtirokchisiga aylanishdi.

Koreya kriptovalyuta birjasi savdo hajmi va Kospi indeksi savdo hajmi taqqoslanmoqda

Koreys kichik investorlarining yuqori xavfli harakatlari nafaqat oilaviy jamg‘armalarga zarar yetkazmoqda, balki moliyaviy tizimga bosim o‘tkazib, umumiy iqtisodiy barqarorlikka tahdid solmoqda. Investorlar yuqori daromadli, yuqori xavfli aktivlarga o‘tishi natijasida an’anaviy moliyaviy vositalar ommalashmayapti, banklarning mablag‘ jalb qilish imkoniyatlari qisqarib bormoqda. Joriy yilning iyulidan keyingi olti hafta ichida Koreyaning asosiy banklari deyarli 40 trillion von (taxminan 2.81 milliard dollar) depozitni yo‘qotdi.

“Koreyada investitsiya ko‘pincha qimor sifatida ko‘riladi, uzoq muddatli reja emas — deyarli ‘Squid Game’ kabi shafqatsiz,” deydi Seul Milliy universiteti iqtisodiyot professori Choi Jae-won. “Biror pufak yorilsa, shaxsiy boylikka salbiy ta’sir ko‘rsatadi va muammo yanada kuchayadi: shaxsiy kredit inqirozi, iste’mol imkoniyatining pasayishi, natijada butun milliy iqtisodga ta’sir qiladi.”

Regulyatorlar ham tashvishda. “Biz xavotirdamiz, agar bozor qulasa, kichik investorlar aktivlari va umumiy iqtisodga zarba bo‘ladi,” deydi Koreya Qimmatli qog‘ozlar va fyuchers komissiyasi doimiy a’zosi Lee Yoon-soo.

Psixiatriya shifokorlari yuqori xavfli investitsiyalar shaxs ruhiyatiga tobora ko‘proq zarar yetkazayotganini ta’kidlashmoqda. “Boylik meros bo‘lmasa, Gangnam kvartirasini orzu qilish — bu hasrat,” deydi Park Jong-sik. U investitsiyadan 250,000 dollar atrofida zarar ko‘rgan, hozirda investitsiya qaramligidan aziyat chekayotganlarga yordam beradigan klinika ochgan. “Bu xavotirga to‘la jamiyatda, xavfni bilsalar ham, odamlar yuqori xavfli investitsiyalarga jalb qilinadi. Go‘yo butun tizim ularni oldinga itaradi va xavotirga asoslangan investitsiya qaramligi aylanasiga tushirib qo‘yadi.”

Park Jong-sik

“Bir kechada nolga tushish”

Ba’zi odamlar uchun investitsiya qulashining yarasi oson bitmaydi. 35 yoshli Han Jeong-hoon “kriptovalyuta hamyoni balansi 30 barobar oshib, 6.6 milliard von”ga yetganidan quvonchni his qilgan, biroq 2022 yilda Luna qulagach, hammasi yo‘q bo‘ldi.

TerraUSD — koreys Do Kwon tomonidan ishga tushirilgan stablecoin loyihasi bo‘lib, oxir-oqibat muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Joriy yil avgust oyida Do Kwon firibgarlikda aybini tan oldi, loyiha qulash natijasida bir necha kun ichida taxminan 40 milliard dollar bozor qiymati yo‘qoldi.

“6.6 milliard von foydam bir kechada yo‘q bo‘ldi, oxirida atigi 6 million vondan kamini qaytarib oldim,” deydi Han Jeong-hoon.

Bu qulash uning hayotini butunlay o‘zgartirdi. U kriptovalyutadan butunlay voz kechmagan bo‘lsa-da, endi yuqori xavfli investitsiyalardan uzoqlashib, meditatsiyaga e’tibor qaratmoqda, hatto YouTube kanalini ochib, sevimli nafas olish usullarini bo‘lishmoqda. Hozirda u chekka Jeju orolida yashaydi va vaqti-vaqti bilan Baliga meditatsiya safariga boradi.

Han Jeong-hoon

Shunga qaramay, YouTube va boshqa ijtimoiy tarmoqlarda jasur investitsiyalar orqali muvaffaqiyatga erishganlar haqidagi hikoyalar to‘lib-toshgan. Er-xotinlar butun jamg‘armasini Bitcoin’ga tikmoqda, 27 yoshli talaba yuqori chastotali savdo orqali oyiga o‘n minglab dollar topmoqda... Bu hikoyalar aynan Tony Kim kabi investorlarni o‘ziga jalb qilmoqda.

Tony Kim hozirda butun sarmoyasini Nvidia, Tesla kabi kompaniyalar aksiyalariga tikkan. “Men leveraj orqali pul topganman, oson daromad hissi meni qaram qilib qo‘ydi,” deydi u. O‘zining “bir kechada 900 dollardan 13,000 dollargacha topgani”ni eslab, ammo atigi uch kunda barcha daromadini yo‘qotganini aytadi: “Boylikka tez erishish hissini doim quvib yuraverasiz.”