Yaponiya markaziy banki foiz stavkasini oshirishga tayyorlanmoqda, kripto bozori yana pasayish ssenariysini takrorlaydimi?

2024-yildan beri Yaponiya Markaziy bankining har bir foiz stavkasini oshirishi Bitcoin narxining 20% dan ortiq pasayishi bilan birga kechmoqda.

Muallif: 1912212.eth, Foresight News

Federal Reserve 25 bazaviy punktga foiz stavkasini pasaytirishi yakunlangach, yana bir muhim makroiqtisodiy voqea e’tiborga loyiq. Yaponiya Markaziy banki (BOJ) 18-19 dekabr kunlari siyosat yig‘ilishini o‘tkazadi va bozorda foiz stavkasini oshirish bo‘yicha kutishlar eng yuqori cho‘qqiga chiqdi.

Prognoz bozori platformasi Polymarketning so‘nggi ma’lumotlariga ko‘ra, BOJ ushbu yig‘ilishda asosiy foiz stavkasini 25 bazaviy punktga oshirishi ehtimoli 98% ga yetgan, stavkani o‘zgartirmaslik ehtimoli esa atigi 2%, pasaytirish yoki yanada katta oshirish ehtimoli esa 1% dan kam. Ushbu ma’lumot Reuters so‘rovi bilan hamohang, unda iqtisodchilarning 90% (70 kishidan 63 tasi) BOJ qisqa muddatli foiz stavkasini hozirgi 0.5% dan 0.75% ga oshirishini kutmoqda.

Ushbu ko‘rsatkichlar bozorda Yaponiya iqtisodiy tiklanishi va inflyatsiya bosimi bo‘yicha umumiy fikrni aks ettiradi: Yaponiyada noyabr oyida asosiy CPI yillik hisobda 2.5% ga oshdi, bu BOJning 2% maqsadidan ancha yuqori, va yen/dollar kursi yaqinda 150 atrofida bo‘lib turibdi, bu esa markaziy bankni yenning yanada qadrsizlanishini oldini olish uchun harakat qilishga undadi.

Yaponiya 2024-yildan beri uch marta foiz stavkasini oshirdi. 2024-yil mart oyida BOJ birinchi marta salbiy foiz siyosatini tugatib, stavkani -0.1% dan 0-0.1% gacha oshirdi, bu esa Yaponiyaning 17 yillik ultra-yumshoq pul siyosati davrining yakunlanishini anglatdi. 2024-yil iyul oyida BOJ stavkani yana 0.25% gacha oshirdi va bu global fond bozori va kripto bozorida kuchli tebranishlarni keltirib chiqardi. 2025-yil yanvar oyida stavka 0.5% ga ko‘tarildi va bu ham xavfli aktivlar narxiga bosim o‘tkazdi. Hozirda bozor narxlari ushbu foiz stavkasining oshirilishini deyarli aniq deb baholamoqda, biroq uning ta’siri faqat Yaponiyaga emas, balki murakkab uzatish mexanizmlari orqali global likvidlikka, ayniqsa kripto bozoriga ham ta’sir qiladi.

BOJ foiz stavkasini oshirishining global bozorga ta’sir mexanizmi

Yaponiya Markaziy bankining pul siyosati global miqyosda ta’sir ko‘rsatishining asosiy sababi “yen carry trade”ning ulkan hajmidadir. Ushbu strategiyaning mohiyati shundaki, investorlar past foizli yenni qarzga olib, yuqori daromadli aktivlarga, masalan, AQSh obligatsiyalari, fond bozori yoki kriptovalyutalarga sarmoya kiritadilar. Bank for International Settlements (BIS) ma’lumotlariga ko‘ra, global yen carry trade hajmi 1 trillion dollardan oshadi va uning bir qismi to‘g‘ridan-to‘g‘ri kripto bozoriga kiradi. BOJ foiz stavkasini oshirganda, yen kredit olish xarajatlari oshadi, bu esa yenning qadrlanishiga (dollar/yen kursi pasayishiga) olib keladi, investorlar esa arbitraj pozitsiyalarini yopishga majbur bo‘ladilar, yuqori xavfli aktivlarni sotib, yen qarzlarini to‘laydilar. Bu global likvidlikning qisqarishiga olib keladi, bu esa “teskari kvantitativ yumshatish”ga o‘xshaydi.

Tarixda ushbu mexanizm bir necha bor bozor tebranishlarini kuchaytirgan. 2024-yil iyul oyidagi foiz stavkasi oshirilgandan so‘ng, yen/dollar kursi 160 dan 140 dan pastga qadrlanib, trillion dollarlik global aktivlar sotuvini keltirib chiqardi. Kripto bozor birinchi bo‘lib zarba oldi: Bitcoin 65 000 dollarlik yuqori nuqtadan 50 000 dollargacha tushib, 26% ga pasaydi; butun kripto bozorining kapitalizatsiyasi 600 milliard dollarga kamaydi. Ushbu voqealar alohida emas, balki yen qadrlanishi natijasida yuzaga kelgan zanjirli reaksiya: arbitraj kapitali chiqib ketadi, VIX indeksi (qo‘rquv indeksi) keskin oshadi va kaldıraçli pozitsiyalar likvidatsiyasi kuchayadi.

Hozirgi sharoitda bu ta’sir yanada murakkab bo‘lishi mumkin. Garchi Federal Reserve 2025-yilda ketma-ket uch marta foiz stavkasini pasaytirib, federal fondlar stavkasini 4.25%-4.5% gacha tushirgan va global likvidlikni qo‘llab-quvvatlagan bo‘lsa-da, BOJning teskari qisqarishi bu ta’sirning bir qismini yo‘qqa chiqarishi mumkin. Yaponiya 10 yillik davlat obligatsiyalari rentabelligi allaqachon 1.95% ga yetgan, bu esa kutilayotgan siyosiy stavkadan ancha yuqori va bozor allaqachon foiz stavkasining oshirilishini hisobga olganini ko‘rsatadi. Biroq, agar yen 140 dan pastga qadrlansa, global xavfli aktivlar qayta baholanishi mumkin.

Bitcoin yuqori beta aktiv sifatida likvidlik o‘zgarishlariga juda sezgir. 2025-yilda Bitcoin narxi yuqori nuqtadan 120 000 dollardan 90 000 dollar atrofida pasaygan va likvidlik qisqarganda qisqa muddatda birinchi bo‘lib sotuvga uchraydi.

Glassnode hammuassisi Negentropic shunday yozadi: “Bozor qisqarishdan (foiz stavkasining oshirilishidan) emas, balki noaniqlikdan qo‘rqadi. Yaponiya Markaziy bankining siyosatini normallashtirishi global moliyalashtirish muhitiga aniq kutish olib keladi, qisqa muddatda kaldıraç bosim ostida bo‘lsa ham. Yen carry trade ancha qisqardi, tebranish imkoniyat demakdir, Bitcoin odatda siyosiy bosim bo‘shatilgandan keyin kuchayadi, oldin emas. Tashvish kamayadi, signal kuchayadi. Bu assimetrik yuqoriga xavfga tayyorgarlikdek ko‘rinadi.”

Tahlilchi AndrewBTC tarixiy ma’lumotlarga asoslanib tahlil qilganidek, 2024-yildan beri Yaponiya Markaziy bankining har bir foiz stavkasini oshirishi Bitcoin narxining 20% dan ortiq pasayishi bilan birga kechgan, masalan, 2024-yil mart oyida taxminan 23% ga, 2024-yil iyul oyida taxminan 26% ga, 2025-yil yanvar oyida taxminan 31% ga pasaygan, agar Yaponiya Markaziy banki kelasi hafta foiz stavkasini oshirsa, shunga o‘xshash pasayish xavfi yana yuzaga kelishi mumkin.