Bitcoinning global moliya tizimidagi tuzilmasining o‘zgarishi: Beqarorlik va diversifikatsiyaning yangi davri

Bitcoin endi chekka tajriba emas. U global moliya arxitekturasini tubdan o‘zgartirayotgan kuchli omilga aylandi. 2025-yilga kelib, bu kriptovalyuta spekulyativ qiziqishdan institutsional portfellar asosiga va pul tizimlarini qayta tasavvur qilish katalizatoriga aylandi. Bu transformatsiya uchta o‘zaro bog‘liq kuchlar tomonidan harakatga keltirilmoqda: tartibga solishning aniqligi, makroiqtisodiy ijobiy omillar va blockchain texnologiyasining tinimsiz innovatsiyasi.

An’anaviy Pul Tizimlarining Buzilishi

Bitcoin’ning global moliyaga tuzilmaviy ta’siri uning markazlashtirilgan tizimlar ustunligiga qarshi chiqish qobiliyatiga asoslanadi. Bank for International Settlements (BIS) tokenizatsiya — blockchain yordamida — transchegaraviy to‘lovlar va qimmatli qog‘ozlar bozorini inqilobiy o‘zgartirishi, “keyingi avlod pul va moliya tizimi”ni yaratishi mumkinligini tan oldi [1]. Stablecoin’lar hali mukammal emas, biroq Bitcoin’ning markazlashmagan qiymat saqlovchi sifatida paydo bo‘lishi markaziy banklar va regulyatorlarni fiat valyutalarining cheklovlari bilan yuzma-yuz qildi.

Financial Stability Board (FSB) tizimli xatarlar haqida ogohlantiradi, biroq u shuningdek, kripto-aktivlar bozori endi an’anaviy moliya bilan chuqur bog‘langanini tan oladi. Bitcoin’ning bozor kapitallashuvi 2024-yilda 3.7 trillion dollarga yetib, kripto ekotizimining 60% dan ortig‘ini tashkil etdi [4]. Bu ustunlik uni o‘zgaruvchanlik, likvidlik va kredit masalalari bo‘yicha bahslarning markaziga aylantirdi. Shunga qaramay, 21 million tangadan iborat qat’iy ta’minoti va har yili 0.83% inflyatsiya darajasi uni doimiy inflyatsiya davrida fiat qadrsizlanishiga qarshi himoya vositasi sifatida ko‘rsatadi [2].

“Protokol iqtisodiyoti” Bitcoin’ning buzuvchi salohiyatini yanada kuchaytiradi. Blockchain asosidagi tizimlar yangi iqtisodiy modellarni yaratmoqda, bu internetning kommunikatsiyaga yoki bulutli hisoblashning ma’lumot saqlashga ta’siriga o‘xshaydi [3]. Bu innovatsiyalar nazariy emas; ular allaqachon transchegaraviy to‘lovlarda sinovdan o‘tkazilmoqda, bu yerda stablecoin’lar tranzaksiyalarni soddalashtirdi va xarajatlarni kamaytirdi [5].

Institutsional Qabul Qilish va Portfel Diversifikatsiyasi

Bitcoin’ning uzoq muddatli aktivlarni taqsimlash strategiyalariga integratsiyasi, ehtimol, uning eng chuqur tuzilmaviy o‘zgarishidir. 2025-yilga kelib, institutsional portfellarning 59% Bitcoin’ni o‘z ichiga olgan, spot ETF’lar 132.5 milliard dollar aktivlarni boshqargan va umumiy ta’minotning 6% ini ushlab turgan [2]. Bu qabul qilish faqat spekulyativ emas — bu strategik. Bitcoin’ning an’anaviy aktivlar, masalan, aksiyalar va obligatsiyalar bilan o‘rtacha 36% korrelyatsiyasi uni kuchli diversifikator qiladi, ayniqsa pandemiyadan keyingi dunyoda an’anaviy aktivlar o‘rtasidagi korrelyatsiya 60–70% ga oshgan [1].

Allianz va Franklin Templeton kabi institutsional gigantlar endi portfellarning 1–3% qismini Bitcoin’ga ajratishni tavsiya qilmoqda, uni inflyatsiya va geosiyosiy beqarorlikka qarshi himoya sifatida ko‘rsatmoqda [3]. Spot Bitcoin ETF’larining tasdiqlanishi — masalan, BlackRock’ning IBIT va Fidelity’ning FBTC — uni asosiy moliyaga kiritishni normallashtirdi, AQSh BITCOIN Act kabi tartibga solish doiralari esa muvofiqlik xatarlarini kamaytirdi [2].

Biroq, Bitcoin’ning foydaliligi diversifikatsiyadan tashqariga chiqadi. Uning dasturlashtirilgan chiqarilish jadvali va markazlashmagan tabiati uni kapitalni saqlash uchun noyob aktivga aylantiradi. Masalan, MicroStrategy’ning 582,000 bitcoin’ni 61.25 milliard dollarga sotib olishi uni korporativ g‘azna vositasi sifatida jozibadorligini ko‘rsatadi [1]. Shu bilan birga, tokenizatsiyalangan aktivlar va layer-2 yechimlari Bitcoin’ning daromad olish va likvidlik ta’minlashdagi rolini kengaytirmoqda [4].

Kelajak Yo‘li: Qiyinchiliklar va Imkoniyatlar

Bitcoin’ning ko‘tarilishi muammosiz emas. Uning o‘zgaruvchanligi va energiya talabchan proof-of-work mexanizmi bahsli bo‘lib qolmoqda. Tanqidchilar uning ichki qiymati va narxni barqarorlashtirish mexanizmlarining yo‘qligi uni almashinuv vositasi sifatida amaliyligini cheklaydi, deb hisoblashadi [5]. Biroq, bu muammolar texnologik taraqqiyot va tartibga solish himoya choralari orqali hal qilinmoqda.

ECB’ning kripto “ko‘r nuqtalari” haqidagi ogohlantirishi [4] muvozanatli innovatsiyaga ehtiyoj borligini ko‘rsatadi. Biroq, ma’lumotlar aniq: Bitcoin investorlar uchun xatar-daromad muvozanatini allaqachon o‘zgartirdi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, Bitcoin’ni an’anaviy 60/40 portfelga qo‘shish 2014-yildan beri bir yillik davrlarning 74% ida va uch yillik davrlarning 100% ida xatarni hisobga olgan daromadlarni yaxshilagan [1]. Bu barqarorlik, uning oltin (20%) va aksiyalar (35%) bilan past korrelyatsiyasi bilan birga, uni jozibador assimetrik garovga aylantiradi [2].

Xulosa

Bitcoin’ning global moliyadagi tuzilmaviy o‘zgarishi vaqtinchalik trend emas, balki kapital bozorlarining fundamental qayta tartiblanishidir. U fiat valyutalar monopoliyasiga qarshi chiqadi, aktivlarni taqsimlash uchun yangi paradigmalarni joriy qiladi va regulyatorlarni markazlashmagan kelajakka moslashishga majbur qiladi. Institutlar va yakka investorlar uchun savol endi Bitcoin portfellarga kiradimi yoki yo‘qmi emas, balki uning salohiyatidan qanday foydalanish va xatarlarini qanday kamaytirishdir.

BIS va FSB tokenizatsiya va protokol iqtisodiyoti oqibatlari bilan kurashar ekan, bir narsa aniq: Bitcoin o‘yin qoidalarini qayta yozdi.

Manba:
[1] III. The next-generation monetary and financial system,
[2] The Rise of BTC Treasuries: How Bitcoin is Reshaping ...,
[3] Bitcoin's Institutional Legitimacy and Portfolio ...,
[4] Just another crypto boom? Mind the blind spots,