Yaponiya jasorat bilan qabul qilmoqda, AQSh esa muvozanatni saqlashga qiynalmoqda, Xitoy Hong Kong esa ehtiyotkorlik bilan cheklovlarni kuchaytirmoqda – uchta moliyaviy markazning raqamli valyutalarni tartibga solish yo‘li kelajakdagi global moliyaviy tuzilmani shakllantirmoqda. Tokiodan Nyu-Yorkgacha, so‘ngra Hong Konggacha, raqamli valyutalarni tartibga solish bo‘yicha kurash ushbu uchta muhim global moliyaviy markazda mutlaqo turlicha yo‘llar bilan olib borilmoqda.
Uchta yo‘l, uch xil kelajak – ushbu tartibga solish bo‘yicha poyga natijasi global moliyaviy tuzilmani qayta shakllantiradi.
01 Global raqamli valyutalarni tartibga solish tuzilmasidagi tub o‘zgarishlar
2025 yil raqamli valyutalarni tartibga solishda burilish nuqtasi bo‘ladi. Asosiy moliyaviy markazlar maqsadli siyosatlarni joriy qilmoqda, bu esa raqamli valyutalarning chekka sohadagi mavqeidan asosiy moliyaviy tizimga o‘tganini bildiradi.
2025 yilda Yaponiya moliyaviy xizmatlar agentligi (FSA) ehtiyotkorlik pozitsiyasidan voz kechib, banklarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kriptovalyutalarni saqlash va savdo qilishga ruxsat beruvchi islohotlarni faol ilgari surmoqda. Shu bilan birga, AQSh Qimmatli qog‘ozlar va birjalar komissiyasi (SEC) 212 ta ommaviy kompaniyada keng ko‘lamli tekshiruv o‘tkazmoqda, asosan ularning bitcoin moliyaviy strategiyasida insayderlik savdosi mavjud yoki yo‘qligiga e’tibor qaratmoqda. Hong Kongda esa, garchi “Stablecoin Regulations” rasmiy kuchga kirgan bo‘lsa-da, Ant Group va JD.com kabi texnologik gigantlar tartibga solish aralashuvi sababli stablecoin chiqarish rejasini to‘xtatib turibdi.
Bu farqlar nafaqat banklarning ishtirok darajasi, stablecoinlarni tartibga solish va soliq siyosatida, balki tomonlarning raqamli valyutalarning mohiyatiga bo‘lgan asosiy yondashuvida ham aks etadi.
02 Yaponiya: To‘liq qamrab oluvchi radikal islohotchi
Yaponiya raqamli valyutalarni tartibga solish islohotlarini ilgari hech qachon bo‘lmagan darajada ochiq yondashuv bilan olib bormoqda.
● Banklarning chuqur ishtiroki: Yaponiya moliyaviy xizmatlar agentligi (FSA) tegishli qonunchilikni ko‘rib chiqmoqda va banklarga investitsiya maqsadida bitcoin va boshqa kriptovalyutalarni saqlashga ruxsat berishni rejalashtirmoqda. Ushbu siyosiy o‘zgarish hozirda o‘zgaruvchanlik xavfi sababli banklarga kriptovalyutalarni saqlashni de-fakto taqiqlovchi holatni tubdan o‘zgartiradi.
Shu bilan birga, bank guruhlariga litsenziyalangan “kriptovalyuta birjasi operatori” sifatida ro‘yxatdan o‘tishga va to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo va saqlash xizmatlarini ko‘rsatishga ruxsat berilishi mumkin. Bu islohot hozirgi banklar faqat mustaqil kompaniya tashkil etish orqali kriptovalyuta biznesida ishtirok eta oladigan cheklovni bekor qiladi.
● Stablecoin innovatsiyasi: Stablecoin sohasida Yaponiya collateral talablarini yumshatdi, stablecoin emitentlariga qisqa muddatli davlat obligatsiyalari va muddatli depozitlardan (zaxira mablag‘ining 50% gacha) 100% naqd pul kafolati o‘rniga foydalanishga ruxsat berdi.
Bu o‘zgarish Mitsubishi UFJ Financial Group, Sumitomo Mitsui Bank va Mizuho Bank kabi uchta yirik bank guruhining yapon iyeniga bog‘langan stablecoin chiqarishda hamkorlik qilishiga yo‘l ochdi.
● Soliq tizimi islohoti: Institutsional investorlarni jalb qilish uchun Yaponiya keng ko‘lamli soliq islohotini amalga oshirdi va kriptovalyutalardan olingan foyda uchun yagona kapital daromad solig‘ini 20% qilib belgiladi, ilgari 55% gacha bo‘lgan progressiv stavkani almashtirdi.
Bu Yaponiyani dunyodagi kriptovalyutalar uchun eng qulay yurisdiktsiyalardan biriga aylantirdi.
● Insayderlik savdosini taqiqlash: Yana bir muhim jihat shundaki, Yaponiya “Moliyaviy asboblar va savdo to‘g‘risidagi qonun” (FIEA)ni o‘zgartirish orqali raqamli aktivlarda insayderlik savdosini taqiqlamoqda. Yangi qoidalar Qimmatli qog‘ozlar savdosini nazorat qilish qo‘mitasiga (SESC) shubhali savdolarni tekshirish va jarima solish huquqini beradi.
03 AQSh: Qonun ijrosi va innovatsiya birga kechayotgan ziddiyatli tizim
Yaponiyaning tizimli islohotlari bilan solishtirganda, AQShda raqamli valyutalarni tartibga solish yanada murakkab ko‘rinishga ega.
● Keng ko‘lamli tekshiruvlar: 2025 yil boshida AQSh Qimmatli qog‘ozlar va birjalar komissiyasi (SEC) va Moliyaviy sanoatni tartibga solish agentligi (FINRA) birgalikda 212 ta bitcoinni moliyaviy strategiyasiga kiritgan ommaviy kompaniyani tekshiruvdan o‘tkazdi.
Regulyatorlar ushbu kompaniyalarning muhim siyosiy e’lonlaridan oldin aksiyalar narxining g‘ayrioddiy o‘zgarishiga e’tibor qaratdi, bu tekshiruv kompaniyalar tomonidan kriptovalyutalarga taxminan 102 milliard dollar ajratish rejasini o‘z ichiga oladi.
● Tipik holat: Tekshiruv davomida Eightco kompaniyasi Worldcoinni ko‘paytirish va Ethereumni xazina aktsiyalariga qo‘shish rejasini e’lon qilganidan so‘ng, uning aksiyalari bir hafta ichida 5,600% ga oshdi va SECning alohida e’tiboriga sabab bo‘ldi.
Bu holat raqamli valyutalar sohasida insayderlik savdosining jiddiyligini ko‘rsatadi.
● Tartibga solish tuzilmasini qayta qurish: Tramp ma’muriyati rahbarligida AQSh raqamli aktivlarni tartibga solish tuzilmasini qayta qurmoqda. 2025 yil yanvarida imzolangan “Raqamli moliyaviy texnologiyalar yetakchiligini ta’minlash to‘g‘risidagi farmon” yangi raqamli aktivlarni tartibga solish tizimini yaratishni e’lon qildi va markaziy bank raqamli valyutasi ishlab chiqilishini taqiqladi.
Shu bilan birga, farmon avvalgi hukumatning raqamli aktivlar siyosatini bekor qildi va Oq uy “Sun’iy intellekt va kripto masalalari bo‘yicha maxsus maslahatchi” boshchiligida raqamli aktivlar bozorini boshqaruvchi prezident ishchi guruhini tuzdi.
● Tartibga solishdagi noaniqlik: Shunga qaramay, 2025 yilda AQSh SECning kriptovalyutalarni tartibga solishdagi pozitsiyasi “hali ham tushunarsiz” bo‘lib qolmoqda. Regulyatorlar qat’iy qonun ijrosidan tizimli qoidalar ishlab chiqishga o‘tdi, biroq kriptovalyuta sanoati hali ham huquqiy kulrang zonada qolmoqda.
04 Hong Kong: Ehtiyotkorlik bilan o‘rganilayotgan muvofiqlik maydoni
Hong Kong raqamli valyutalarni tartibga solishda Yaponiyadan va AQShdan farqli yo‘l tutmoqda, asosiy xususiyati faol qonunchilik va ehtiyotkorlik bilan ilgari surishdir.
● Stablecoinlarni tartibga solishda yutuq: 2025 yilda Hong Kong “Stablecoin Regulations”ni qabul qildi va fiat valyutaga asoslangan stablecoin emitentlari uchun litsenziya tizimini yaratdi. Ushbu qonun 2025 yil 1 avgustda rasmiy kuchga kirdi.
Yangi qoidalarga ko‘ra, Hong Kongda yoki xorijda bo‘lishidan qat’i nazar, Hong Kong dollariga bog‘langan stablecoin chiqaruvchilar Hong Kong Monetary Authoritydan ruxsat olishi shart.
● Mainland China regulyatorlarining aralashuvi: Biroq, Hong Kong stablecoinlarni tartibga solish tizimi yaratilishi bilan birga, jumladan Ant Group va JD.com kabi Xitoy texnologik gigantlari Hong Kongda stablecoin chiqarish rejasini to‘xtatib turibdi.
Bu kompaniyalar Xitoy Xalq Banki va Milliy internet axborot idorasi ko‘rsatmasidan so‘ng stablecoin chiqarish rejasini vaqtincha to‘xtatdi. Sababi – regulyatorlar texnologik kompaniyalar va brokerlarga har qanday shakldagi valyuta chiqarishga ruxsat berilishidan xavotirda.
● Sandbox dasturi va arizalar holati: Hong Kong Monetary Authority 2024 yildayoq stablecoin emitentlari uchun “sandbox dasturi”ni boshlagan va 40 dan ortiq arizadan 3 ta ishtirokchi guruhni tanlagan.
2025 yil sentabr oxiriga kelib, jami 36 ta tashkilot stablecoin litsenziyasi uchun ariza topshirdi. Hong Kong Monetary Authority prezidenti Eddie Yue shunday dedi: “Stablecoin emitentlari uchun litsenziya olish juda yuqori talablarni belgilaydi, dastlab faqat bir nechta litsenziya berilishi kutilmoqda”.
05 Uch davlat siyosatining har tomonlama taqqoslovchi tahlili
Yaponiya, AQSh va Hong Kongning raqamli valyutalarni tartibga solish yo‘llari sezilarli farqlarga ega, quyidagi jadval uch davlat siyosatining asosiy farqlarini aniq ko‘rsatadi:
Tartibga solish o‘lchovi | Yaponiya | AQSh | Hong Kong |
Bank ishtiroki | Banklarga kriptovalyutalarni saqlash va savdo qilishga ruxsat beriladi | Qattiq cheklov, banklarning kriptovalyuta savdosidagi ishtiroki tekshiriladi | Asosan Monetary Authority tomonidan tartibga solinadigan maxsus banklar ishtirok etadi |
Stablecoinlarni tartibga solish | 50% naqd bo‘lmagan zaxiraga ruxsat, iyen stablecoinini ilgari suradi | Individual tekshiruv, yagona tizim yo‘q | Majburiy litsenziya tizimi, zaxira aktivlari qat’iy ajratiladi |
Soliq siyosati | 20% yagona kapital daromad solig‘i | Murakkab va noaniq | Aniq siyosat hali yo‘q |
Insayderlik savdosini tartibga solish | Kriptovalyutalarda insayderlik savdosi aniq taqiqlangan | An’anaviy qimmatli qog‘ozlar qonunchiligi asosida kengaytirilgan | Hali maxsus qoidalar yo‘q |
Tartibga solish yo‘nalishi | Faol qamrab olish, tizimli integratsiya | Qonun ijrosi va innovatsiya birga, aniq tizim yo‘q | Qonunchilik oldinda, ehtiyotkorlik bilan ilgari surish, sandbox sinovi |
Asosiy xavotirlar | Tizimli xavflarni nazorat qilish | Investorlarni himoya qilish va bozor manipulyatsiyasi | Valyuta chiqarish huquqi va moliyaviy barqarorlik |
Taqqoslashdan ko‘rinadiki, Yaponiya eng faol ochiq yondashuvni tanladi va raqamli valyutalarni to‘liq mavjud moliyaviy tizimga integratsiya qilmoqda; AQSh esa qonun ijrosi va innovatsiya o‘rtasida tebranmoqda, yagona tizimdan mahrum; Hong Kong esa qonunchilikni oldinga surib, faol izlanishda ehtiyotkorlikni saqlamoqda.
Uch davlatning tartibga solish yo‘llaridagi farqlar ularning moliyaviy muhiti, tartibga solish an’analari va siyosiy tizimlaridagi tafovutlardan kelib chiqadi.
● Yaponiyaning tanlovi: Yaponiya radikal ochiq siyosatni tanladi, chunki u raqamli valyutalar yordamida Tokioning xalqaro moliyaviy markaz sifatidagi mavqeini oshirishni maqsad qilgan. Shu bilan birga, uchta yirik bank guruhining iyen stablecoin loyihasini birgalikda ilgari surishi an’anaviy moliyaviy institutlarning raqamli valyuta innovatsiyasiga yetakchilik qilish istagini aks ettiradi.
● AQShning muammosi: AQShda tartibga solishning murakkabligi ko‘p boshli tartibga solish tizimi va federal tuzilmasidan kelib chiqadi. SEC va FINRAning keng ko‘lamli tekshiruvlari hamda Tramp ma’muriyatining raqamli aktivlar bo‘yicha farmoni AQSh innovatsiyani to‘xtatmasdan bozor suiiste’molligini hal qilishga harakat qilayotganini ko‘rsatadi.
● Hong Kongning muvozanat usuli: Hong Kongning ehtiyotkorlik bilan ilgari surishi uning Xitoyning maxsus ma’muriy hududi sifatidagi o‘ziga xos mavqeini aks ettiradi. Bir tomondan, Hong Kong “Stablecoin Regulations” kabi qonunchilik orqali xalqaro moliyaviy markaz sifatidagi mavqeini mustahkamlashni xohlaydi; boshqa tomondan, Mainland China regulyatorlarining xususiy kompaniyalar tomonidan raqamli valyutalarni nazorat qilishdan xavotiri Hong Kong izlanishlariga chegaralar belgilab beradi.
06 Tartibga solish bo‘yicha raqobat va kelajak yo‘nalishi
Yaponiya, AQSh va Hong Kongning tartibga solish yo‘llari nafaqat hozirgi siyosiy tanlovlarni aks ettiradi, balki kelajakdagi global raqamli valyutalar tuzilmasini ham shakllantirishi mumkin.
● Yaponiyaning keng qamrovli islohotlari uni institutsional investorlarni jalb qilishda yetakchiga aylantirdi. Soliq islohoti va insayderlik savdosini taqiqlash kabi choralar Yaponiyani institutsional kapital uchun eng jozibador bozorlardan biriga aylantirdi.
● AQShda tartibga solishdagi noaniqliklarga qaramay, u hali ham dunyodagi eng yirik raqamli valyutalar bozorlaridan biri. Tramp ma’muriyatining farmoni tartibga solish yondashuvi yanada inklyuziv bo‘lishi mumkinligini bildiradi, biroq bu o‘zgarish sekin va murakkab bo‘ladi.
● Hong Kong stablecoinlarni tartibga solishda oldinda bormoqda, aniq litsenziya tizimi soha uchun aniq muvofiqlik tuzilmasini taqdim etmoqda. Biroq, Mainland China regulyatorlarining aralashuvi Hong Kongning raqamli valyutalar sohasidagi izlanish imkoniyatlarini ma’lum darajada cheklashi mumkin.
Kelajakdagi raqobat tuzilmasi turli davlatlar tartibga solish bo‘yicha hamkorligi natijasida o‘zgarishi mumkin. Yaponiyaning kriptovalyutalarda insayderlik savdosini taqiqlash choralari va AQSh SECning raqamli aktivlarni tekshirishi global tartibga solish standartlari asosiga aylanishi mumkin.
